دکتر هاله صالحی پورمهر متخصص قلب در تبریز متخصص قلب و عروق در تبریز
ضربان قلب به صورت های گوناگون نظیر کوبیدن، لرزیدن ، تپیدن و … احساس می‌شود. این حالت در افراد ممکن است با رخ دادن ضربانی غیر عادی اغلب در قفسه سینه، گردن یا گلو نیز همراه باشد. برخی ذکر میکنند که قلبشان هُری می‌ریزد یا بعضی می‌گویند که قلبشان چند دقیقه تاپ‌تاپ می‌زند و دوباره به حالت عادی بر می‌گردد.
در برخی نیز تپش قلب به صورت دائم احساس می‌شود. این احساس همیشه به معنی سرعت بالای ضربان قلب (تاکی کاردی) نیست بطوریکه در سرعت ضربان خیلی پایین (برادی کاردی) هم ممکن است احساس تپش قلب وجود داشته باشد. ضربان بالای قلب ممکن است بیانگر یک بیماری جدی باشد یا اهمیت چندانی نداشته باشد.
تعریف تپش قلب
حس کردن ضربان قلب توسط فرد اصطلاحا تپش قلب نامیده می شود. بخش عمده ای از افرادیکه به مطب و یا اورژانس بیمارستان مراجعه میکنند از تپش شاکی هستند. اغلب بعنوان یک پزشک قلب بدنبال علل تپش قلب هستیم. از جمله شایعترین علل تپش اضطراب است. پرکاری تیرویید و کم خونی دو عامل موثر در ضربان قلب هستند.
علت تپش قلب در جوانان
علت تپش قلب بسیار متفاوت می باشند. تپش قلب اکثر موارد نشانه بیماری خاصی نیست و جای نگرانی چندانی ندارد ولی گاهی ممکن است نشانه بیماری خیلی مهمی باشد.
علت تپش قلب در جوانان
تپش قلب به تنهایی نشاندهنده هیچ گروه خاصی از اختلالات نیست و اغلب در واقع اختلال فیزیکی اولیه نبوده، بلکه مشکلی روانی است. گاهی بویژه در جوانان و بیماران مبتلا به اضطراب، بیماران از احساس تپش قلب شکایت دارند و به دنبال علت تپش قلب هستند که اغلب در بررسی های اختلال ریتمی (مثل نوار قلب و هولتر ۲۴ ساعته) علت تپش قلب در جوانان ناشی از هیچ مشکل خاصی نبوده است.
علل روحی و روانی تپش قلب
تپش قلب به تنهایی نشاندهنده هیچ گروه خاصی از اختلالات نیست و اغلب در واقع اختلال فیزیکی اولیه نبوده، بلکه مشکلی روانی است. گاهی بویژه در بیماران مبتلا به اضطراب، بیماران از احساس تپش قلب شکایت دارند و به دنبال علل تپش قلب هستند که اغلب در بررسیی ها اختلال ریتمی (مثل نوار قلب و هولتر ۲۴ ساعته) هیچ مشکلی مشخص نمی‌شود.
علل فیزیولوژیک یا طبیعی تپش قلب
ورزش و فعالیت بدنی شدید می‌تواند باعث ایجاد تپش قلب برای مدت چند دقیقه در افراد سالم شود. فردی که بیماری قلبی ندارد ممکن است با ورزش ضربان قلب را به ۱۶۰ بار دقیقه یا بیشتر برساند که البته این طبیعی است و مشکلی محسوب نمی‌شود. استرس، هیجان و اضطراب نیز از علل تپش قلب به شمار می روند. از سوی دیگر مصرف چای غلیظ ، قهوه تلخ و برخی سیگارها ممکن است در فرد تپش قلب ایجاد نمایند.
آریتمی قلبی یا ضربان قلب نامنظم
توجه به الگوی تپش قلب و همچنین نبض همزمان، تشخیص را آسان می‌کند.در تمام حالتهای دیگر تپش قلب بیشتر به صورت تند زدن و شدید زدن قلب خود را نشان می‌داد و ضربان قلب منظم بود. نبض نامنظم در حین حمله تپش قلب تقریبا همیشه دال بر آریتمی است. آریتمی‌های شایعی که منجر به تپش قلب می‌شوند، فیبریلاسیون دهلیزی ، انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی، تاکیکاردی ( تند ضربانی) فوق بطنی و بطنی و گاهی سینوسی می‌باشند. ضربانها در تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی ، “سریع و منظم” ، در فیبریلاسیون دهلیزی ” سریع و نامنظم” و در انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی بصورت “نامنظمی گهگاهی ” مشاهده می‌شوند.
هنگامی که فرد به تپش قلب مبتلا می شود، احساس می‌کند قلبش می‌ریزد یا یک ضربه محکم به دیواره قفسه سینه اصابت می‌کند. اگر فرد در این حالت نبض خود را گرفته باشد متوجه می‌شود که یک نبض خالی زده است. این نوع تپش قلب در اکثر موارد نشانه یکی از شایعترین آریتمی‌های قلبی به نام “انقباض پیش‌رس یا زودهنگام بطنی” یا (PVC)است که اغلب در افراد سالم دیده شده و مهم نمی باشد اما اگر در فردی با بیماری قلبی شناخته شده تعداد آن از حدی بیشتر شود ممکن است خطرات جدی برای فرد به همراه داشته باشد.
دلایل تپش قلب چیست؟
تپش قلب در اکثر موارد نشانه بیماری خاصی نمی‌باشد و جای نگرانی چندانی ندارد. ولی برای بیمار ممکن است این نشانه خیلی خطرناک به نظر برسد. زیرا تصور می‌کند که به دنبال تپش قلب ممکن است ایست قلبی اتفاق بیفتد و قلب از کار بیفتد. همین نگرانی و استرس باعث تحریک قلب شده و تپش قلب فرد تشدید پیدا می‌کند.
یکی از علل تپش قلب حالتهایی هستند که به طور طبیعی باعث تپش قلب می‌شوند. ورزش و فعالیت بدنی شدید می‌تواند باعث ایجاد تپش قلب برای مدت چند دقیقه شود. فردی که بیماری قلبی ندارد ممکن است با ورزش ضربان قلب اش به ۱۶۰ بار دقیقه یا بیشتر برسد که طبیعی است. استرس، هیجان و اضطراب نیز از عوامل شناخته شده تپش قلب به شمار می‌روند.
از سوی دیگر برخی ماد غذایی نیز می توانند سبب ایجاد تپش قلب شوند. چای غلیظ ، قهوه تلخ و برخی سیگارها ممکن است در فرد تپش قلب ایجاد نمایند. بنابراین تپش قلب بعد از غذا می تواند گاهی طبیعی باشد.
برخی آریتمی ها مانند: فیبریلاسیون دهلیزی ، انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی نیز می توانند سبب تپش قلب شوند. ضربانها در تاکیکاردی یا تند ضربانی فوق بطنی و بطنی و تند ضربانی سینوسی ، سریع و منظم ، در فیبریلاسیون دهلیزی سریع و نامنظم و در انقباضات پیش‌رس دهلیزی یا بطنی بصورت “یک در میان” مشاهده می‌شوند.
در بعضی مواقع تپش قلب به صورت نابجا و نابهنگام بروز پیدا می‌کند که فرد احساس می‌کند قلبش هری می‌ریزد یا یک ضربه محکم به دیواره سینه او اصابت می‌کند. اگر فرد در این حالت نبض خود را گرفته باشد متوجه می‌شود که یک نبض خالی زده است. این نوع تپش قلب در اکثر موارد نشانه یکی از شایعترین آریتمی‌های قلبی به نام انقباض پیش‌رس یا زودهنگام بطنی است که اگر تعداد آن از حدی بیشتر شود ممکن است خطرات جدی برای فرد به همراه داشته باشد.
علایم تپش قلب
تپش قلب ممکن است این احساسات را در قلب شما ایجاد کند:
-
پرش ضربان قلب
-
ضربان و ارتعاش تند قلب
-
تپیدن سریع تر از حد معمول
-
پمپاژ سخت تر از معمول
ممکن است شما تپش را در گلو و یا گردنتان علاوه بر قفسه ی سینه احساس کنید. تپش قلب می تواند در حال فعالیت، استراحت، در حالت ایستاده، نشسته و یا خوابیده رخ دهد.
عوامل خطر
شاید شما در معرض ابتلا به تپش باشید اگر:
- زیاد دچار استرس می شوید
- مبتلا به اختلال اضطراب هستید و یا مرتبا حملات ترس و هراس به شما دست می دهد
- باردار هستید
- داروهایی مصرف می کنید که شامل محرک هایی هستند از قبیل برخی داروهای سرماخوردگی و یا آسم
- مبتلا به پرکاری تیروئید (hyperthyroidism) هستید.
- مبتلا به سایر مشکلات قلبی از قبیل آریتمی، نقص قلبی و یا سکته ی قلبی در گذشته باشید.
عوارض تپش قلب
خطر عوارض بسیار کم است مگر اینکه بیماری قلبی علت ضربان نامنظم قلب شما باشد. برای آن دسته از تپش هایی که علت آن بیماری قلبی است عوارض احتمالی عبارتند از:
۱- غش
اگر قلب شما تند بزند ممکن است فشار خونتان بیفتد و منجر به غش شود. این احتمال وقتی که مبتلا به ناراحتی قلبی مانند بیماری قلبی مادرزادی و یا برخی مشکلات دریچه ای باشید بیشتر می شود.
۲-ایست قلبی
در موارد نادری تپش قلب ممکن است در اثر آریتمی های تهدید کننده ی زندگی به وجود بیاید که می تواند قلب شما را از تپیدن موثر باز دارد.
۳-سکته مغزی
اگر تپش قلب به علت ضربان نامنظم (فیبریلاسیون) عضلات دهلیزی ایجاد شود،یعنی بیماری ای که در آن محفظه های بالایی قلب به جای اینکه درست بتپند مرتعش می شوند، در این حالت ممکن است حوضچه ی خون تشکیل شده و سبب ایجاد لخته شود. اگر لخته شل شود ممکن است شریان مغزی را مسدود کند و منجر به سکته ی مغزی گردد.
۴-نارسایی قلبی
این نارسایی ممکن است در اثر پمپاژ ناموثر قلب به مدت طولانی که به دلیل وجود آریتمی مثلا فیبریلاسیون دهلیزی ایجاد شده باشد. گاهی کنترل سرعت آریتمی که باعث نارسایی قلبی شده می تواند عملکرد قلب شما را بهبود ببخشد.
در مواردی که حمله تند ضربانی تکرار می‌شود، امکان دارد یک یا چند دارو برای کنترل ضربان قلب تجویز شوند. در مواردی که علت تپش قلب، آریتمهای قلبی باشد، داروهایی مانند دیگوکسین، کینیدین، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، پروکاینامید و داروهای ضد بتا آدرنرژیک تجویز می‌شوند. در آریتمی‌ها اگر ضربان قلب به حالت طبیعی باز گردانده نشود، امکان دارد نارسایی احتقانی قلب ، حمله قلبی ، یا سکته قلبی، که جان بیمار را به خطر می‌اندازند، رخ دهند.
گاهی نیز لازم می‌شود که برای درمان تپش قلب در بیماران دچار برادی کاردی (ضربان قلب پایین)، دستگاهی به نام ضربانساز قلب (Pace maker) در سینه بیمار جاسازی شود تا در مواقع ضروری ضربان قلب بیمار را تنظیم نماید. ندرتاً استفاده از شوک الکتریکی جهت خاتمه به آریتمی لازم می‌شود.
اصول درمان تپش قلب بر حذف عامل بوجود آورنده (دارو ، تنباکو ، قهوه ، چای و الکل)، تشخیص علت تپش قلب، درمان بیماریهای همراه (پرکاری تیروئید ، افت قند خون ، علائم یائسگی و اضطراب) و آریتمی های خاص تشخیص داده شده، استوار است. در اکثر موارد با رعایت عادات مناسب زندگی و تغذیه، پرهیز از استرسها و هیجانات و انجام ندادن فعالیتهای ورزشی نامتناسب، علت تپش قلب فرد بهبود می‌یابد.
به منظور خاتمه دادن برخی آریتمی باز چرخشی، گاهی مانورهای واگی متعدد توسط پزشک یا توسط فرد آموزش دیده انجام می‌شود که با تحریک عصب واگ باعث برگشت تپش قلب در بعضی از آریتمی‌ها شوند مثل:
-ماساژ ناحیه کاروتید گردن (البته منوط به اجازه پزشک و این که روش انجام بدون خطر این تکنیک را فرا گرفته باشید.)
-نگاه داشتن نفس به‌طور کوتاه‌مدت
-سرفه پی‌در‌پی
-نیشگون گرفتن از پوست بازو به قدری که باعث درد شود.
-زدن آب سرد به صورت ، فرو بردن سر در آب سرد به مدت کوتاه ، یا دوش سرد بطوری که آب سرد روی سر بریزد.
-مانور والسالوا: در بینی و دهان خود را بگیرید و سعی کنید در همین حال به هوا را از بینی خارج کنید بطوری که احساس کنید پرده‌های گوش به سمت بیرون حرکت میکنند.
درمان دارویی تپش قلب
در مواردی که حمله تند ضربانی تکرار می‌شود، امکان دارد یک یا چند دارو برای کنترل ضربان قلب تجویز شوند. در مواردی که علت تپش قلب، آریتمهای قلبی باشد، داروهایی مانند دیگوکسین، کینیدین، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، پروکاینامید و داروهای ضد بتا آدرنرژیک تجویز می‌شوند. در آریتمی‌ها اگر ضربان قلب به حالت طبیعی باز گردانده نشود، امکان دارد نارسایی احتقانی قلب ، حمله قلبی ، یا سکته قلبی، که جان بیمار را به خطر می‌اندازند، رخ دهند.
گاهی نیز لازم می‌شود که برای درمان تپش قلب در بیماران دچار برادی کاردی (ضربان قلب پایین)، دستگاهی به نام ضربانساز قلب (Pace maker) در سینه بیمار جاسازی شود تا در مواقع ضروری ضربان قلب بیمار را تنظیم نماید. ندرتاً استفاده از شوک الکتریکی جهت خاتمه به آریتمی لازم می‌شود.
